زنانی که درحال برنامه‌ریزی برای تشکیل خانواده هستند، ممکن است از قبل بدانند که بیماری‌های مقاربتی، فیبروم‌ها، اضافه وزن و چاقی و شرایط تیروئید و موارد دیگر می‌توانند بر باروری تاثیر بگذارد. اما به این واقعیت کمتر پرداخته شده است که برخی از داروهای بدون نسخه و تجویزی نیز ممکن است بر باوری تاثیر بگذارند. در این مقاله به بررسی موضوع تاثیر داروها بر باروری خواهیم پرداخت. در ادامه با ما همراه باشید.
از آنجایی که چرخه قاعدگی یک زن به شدت توسط تعامل بین مغز، تخمدان‌ها و رحم کنترل می‌شود، هر مشکل سلامتی یا دارویی که این ارتباط را مختل کند می‌تواند بر تخمک گذاری تاثیر منفی بگذارد و بارداری را برای زنان چالش برانگیز کند. اما برخی از داروها برای درمان برخی شرایط ضروری هستند و زنان را با ناتوانی احتمالی در باردار شدن و برخی احساسات مانند غم، انزوا، ناامیدی و عصباینت که می‌تواند با آن همراه باشد، روبرو می‌کنند. دکتر آلیس دومار خاطر نشان می‌کند زنانی که مشکلات ناباروری دارند، سطح اضطراب و افسردگی مشابهی با افراد مبتلا به سرطان، HIV و بیماری‌های قلبی دارند.
مشاوره با پزشک درمورد تاثیر داروهایی که مصرف می‌کنید و تاثیر داروها بر باوری بسیار حائز اهمیت است. در برخی موارد ممکن است جایگزین‌هایی وجود داشته باشد که به اندازه نسخه‌ها و داروهای تجویزی برای شما موثر باشند.
تاثیر داروها بر باروری
به گفته دکتر جیسون گریفیت، متخصص زنان و زایمان و متخصص غدد درون ریز تولید مثل در موسسه باروری هیوستون، سه راه اصلی وجود دارد که داروها می‌توانند با باروری تداخل داشته باشند و دو مورد از آن‌ها مستقیما به زنان مربوط می‌شود. او می‌گوید که داروها می‌توانند با تاثیر بر تخمک گذاری و یا پذیرش آندومتر یا رحم، شرایط باروری را تحت تاثیر قرار دهند. سومین راهی که ممکن است باعث تاثیر داروها بر باروری شود، شامل تاثیر داروها بر تولید اسپرم می‌باشد.
دکتر والری بیکر، از دانشگاه استنفورد می‌گوید یک دارو ممکن است بر توانایی بدن زن در تخمک گذاری (آزادسازی تخمک) یا با تاثیر بر تولید هورمون لوتئینیزه کننده (LH) توسط غده هیپوفیز، بر تعداد اسپرم مردان تاثیر بگذارد.
مدت زمان تاثیر داروها بر باروری
پس از قطع دارو، مدتی طول می‌کشد تا بدن بهبود یابد، اگرچه مدت زمان دقیق از دارویی به داروی دیگر متفاوت است. اکثر داروها در عرض چند روز از سیستم بدن خارج می‌شوند، اما برخی می‌توانند برای ماه‌ها در تولید تخمک یا اسپرم به طور طبیعی تداخل ایجاد کنند. همچنین ممکن است یک یا دو ماه طول بکشد تا بدن شما پس از توقف مصرف برخی از داروها مانند داروهای پیشگیری از بارداری به حالت باروری مطلوب بازگردد. این به احتمال زیاد به این دلیل است که پوشش رحم پس از مدت طولانی سرکوب در حال بهبود است. برای مثال، داروی تزریق ضد بارداری می‌تواند تا مدت زیادی در بدن باقی بماند و زمان زیادی طول می‌کشد تا تاثیر این دارو بر باروری از بین برود. این دارو تا 10 ماه پس از آخرین تزریق در بدن باقی می‌ماند.
تاثیر داروها بر باروری زنان
داروهای بدون نسخه
پاسخ‌های روشن برای تاثیر داروها بر باروری وجود ندارد. هزاران دارو وجود دارد و برای تاثیر بسیاری از آن‌ها، اگر نخواهیم بگوییم اکثر آن‌ها، بر باروری مطالعات کافی انجام نشده است. همچنین بسیاری از داروهای بدون نسخه و آزمایش نشده وجود دارد که ادعا می‌شود ناباروری را بهبود می‌بخشد درحالی که داده‌های علمی قانع کننده‌ای در این مورد وجود ندارد. خوشبختانه اکثر داروها باروری تداخل ندارند، اما همیشه بهتر است قبل از مصرف ابتدا با پزشک خود مشورت کنید. داروهایی که احتمال دارد با باروری تداخل داشته باشند و باید در مصرف آن‌ها بدون تجویز پزشک احتیاط کنید، عبارتند از:
NSAIDs
NSAIDs (داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی) عمدتا برای درمان درد، التهاب، تب و همه ویژگی‌های رایج بیماری‌های روماتیسمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. شایع‌ترین عوارض جانبی گزارش شده از NSAIDsها مربوط به کلیه‌ها و دستگاه گوارش است. به هرحال، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند Motrin و Advil می‌توانند تاثیر جزئی بر باروری داشته باشند. این داروها می‌توانند با تخمک گذاری، به ویژه توانایی تخمک در آزاد شدن توسط تخمدان تداخل ایجاد کنند.
داروهای طبیعی یا گیاهی
نگرانی درمورد تاثیر داروهای گیاهی بر باروری این است که اطلاعات کمی در مورد آن‌ها وجود دارد یا هیچ تنظیمی درمورد محتوای آن‌ها وجود ندارد. داروها و گیاهان دارویی گاهی اوقات حاوی موادی هستند که می‌توانند هورمون‌ها (استروژن‌ها و پروژسترون‌ها) را تحت تاثیر قرار دهند. از جمله این داروهای طبیعی می‌توان به محصولات حیوانی که از غده فوق کلیه، بیضه یا تخمدان ساخته شده‌اند، اشاره کرد.
داروهای تجویز شده توسط پزشک
اگر در حال حاضر هر یک از داروهای زیر را مصرف می‌کنید، تاثیر داروها بر باروری را با ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود در میان بگذارید.
داروهای روانپزشکی
داروهای روانپزشکی مانند داروهای ضد افسردگی و برخی داروهای ضد روانپریشی می‌توانند با تنظیم هورمونی تخمک گذاری تداخل داشته باشند و همچنین ممکن است سطح هورمون‌های مرتبط مانند پرولاکتین را افزایش دهند. یک مطالعه اخیر نشان داده است زنانی که از SSRI (مهار کننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین) استفاده می‌کردند، زمان بیشتری را در تلاش برای باردار شدن سپری می‌کردند. این داروها همچنین ممکن است اثربخشی درمان‌های ناباروری را کاهش دهند و با سقط جنین و زایمان زودرس همراه باشند.
NSAIDS
خطرات استفاده از این داروها مشابه استفاده از داروهای روانپزشکی است.
Stroids
این دسته از داروها از جمله استروئیدهای آنابولیک و کورتیکواستروئیدها (کورتیزون، پردنیزون) که برای درمان آسم و لوپوس استفاده می‌شوند، از تستوسترون ساخته شده‌اند و می‌توانند بر باروری تاثیر جدی بگذارند. به طور خاص، استروئیدها ممکن است از ترشح هورمون‌های مورد نیاز برای تخمک گذاری و قاعدگی جلوگیری کنند.
داروهای ضد صرع
داروهایی مانند فنی توئین، کاربامازپین و والپروت ممکن است بر باروری تاثیر بگذارند.
داروهای ضد روانپریشی
داروهایی مانند ریسپریدون ممکن است سطح هورمون پرولاکتین را افزایش دهد و منجر به عدم تخمک گذاری در زنان شود.
داروهای تیروئید
اگر دوز این داروها به خوبی تنظیم نشود (خیلی زیاد یا خیلی کم) ممکن است سطح پرولاکتین را تحت تاثیر قرار دهند.
محصولات پوستی دارای هورمون
محصولات پوستی دارای هورمون مانند محصولات دارای استروژن یا پروژسترون ممکن است تخمک گذاری را تحت تاثیر قرار دهند. قبل از مصرف هر محصول پوستی دارای هورمون از تاثیر داروها بر باروری اطمینان حاصل کنید.
برای مطالعه مقاله «علائم اولیه ناباروری» کلیک کنید.
تاثیر درمان‌های سرطان بر باروری
شیمی درمانی
شیمی درمانی به ویژه عوامل آلکیله کننده می‌توانند برای تخمدان سمی باشند و به طور بالقوه منجر به ناباروری دائمی شوند. بسیار مهم است که با تیم مراقبت از سرطان خود صحبت کنید تا بدانید که چگونه جراحی سرطان یا شیمی درمانی ممکن است بر باروری شما قبل از انجام جراحی یا شروع درمان تاثیر بگذارد. تصور نکنید که پزشک یا پرستار از شما درمورد مشکلات باروری سوال می‌کند. در مورد تاثیر سرطان و درمان‌های سرطان بر باروری صحبت کنید و اطلاعات لازم را کسب کنید. شما باید اطمینان حاصل کنید که اطلاعات، پشتیبانی و منابع کافی برای کمک به شما درجهت مقابله با هرگونه شک و تردید درمورد مشکلات باروری در درمان سرطان مورد انتظار را به دست آورده‌اید.
شیمی درمانی با از بین بردن سلول‌های بدن که به سرعت در حال تقسیم شدن هستند، عمل می‌کند. هورمون‌هایی مانند استروژن که هرماه برای آزاد کردن تخمک و آماده سازی رحم برای بارداری احتمالی لازم است، در سلول‌های تخمدان ساخته می‌شوند. تخمک‌ها تمایل دارند به سرعت تقسیم شوند، بنابراین اغلب تحت تاثیر شیمی درمانی قرار می‌گیرند. این می‌تواند منجر به از دست دادن هورمون‌های مهم برای باروری شده و بر توانایی زن برای بارداری تاثیر بگذارد. باروری به مرحله زندگی زن (قبل یا بعد از بلوغ، قبل یا بعد از یائسگی)، سابقه قاعدگی، سطح هورمون‌ها، نوع سرطان و درمان و دوزهای درمان بستگی دارد. از آنجایی که همه این عوامل باید در نظر گرفته شوند، پیش بینی این که آیا احتمال باروری یک زن پس از شیمی درمانی وجود دارد یا خیر، دشوار است. داروهای شیمی درمانی که با خظر ناباروری در زنان مرتبط هستند عبارتند از:
- بوسولفان
- کربوپلاتین
- کارموستین
- کلرامبوسیل
- سیس پلاتین
- سیکلوفسفامید
- سیتوزین آرابینوزید
- دوکسوروبیسین
- ایفوسفامید
- لوموستین
- ملفالان میتومایسین C
- مکلورتامین
- پروکاربازین
- تموزولوماید
- تیوپیا
- وین بلاستین
- وین کریستین
دوزهای بالای این داروها به احتمال زیاد باعث تغییرات دائمی باروری می‌شوند و ترکیبی از این داروها می‌تواند اثر بیشتری داشته باشد. خطر ناباروری دائمی زمانی که زنان با شیمی درمانی و پرتودرمانی شکم یا لگن تحت درمان قرار می‌گیرند، حتی بیشتر می‌شود. اگر بارور هستید یا فکر می‌کنید ممکن است بارور باشید، بسیار مهم است که در طول شیمی درمانی از باردار شدن خودداری کنید. بسیاری از داروهای شیمی درمانی می‌توانند به جنین درحال رشد آسیب برسانند و باعث نقص مادرزادی یا آسیب‌های دیگر شوند. برخی از این داروها می‌توانند در سقط جنین نقش داشته باشند. برخی از زنان در طول شیمی درمانی بارور می‌مانند، بنابراین بهتر است از روش‌های کنترل بارداری بسیار موثر استفاده کنید. همچنین به یاد داشته باشید که برخی از زنان حتی زمانی که عادت ماهانه آن‌ها متوقف شده است، می‌توانند باردار شوند. به همین دلیل مهم است در طول شیمی درمانی از روش‌های کنترل بارداری چه درصورتی که عادت ماهانه می‌شوید یا نمی‌شوید، استفاده کنید.
اگر پس از شیمی درمانی بارور بمانید و می‌خواهید پس از پایان این دوره باردار شوید، اطمینان حاصل کنید که با پزشک خود درمورد تاثیر داروها بر باروری و اینکه تا چند وقت پس از درمان می‌توانید اقدام کنید، صحبت می‌کنید. یافتن مطالعات درمورد این امر دشوار است، اما برخی نشان می‌دهند که باردار شدن خیلی زود پس از شیمی درمانی می‌تواند به جنین آسیب برساند، باعث نقص مادرزادی و یا سقط جنین شود.
هورمون درمانی
هورمون درمانی اغلب برای درمان سرطان سینه یا سایر سرطان‌ها استفاده می‌شود. این روش می‌تواند بر توانایی شما برای بارداری تاثیر بگذارد. برخی از این داروها مانند تاموکسیفن، ممکن است برای باردار شدن مشکلی ایجاد نکنند، اما ممکن است باعث ایجاد نقص مادرزادی جنین شوند. سایر هورمون درمانی‌ها ممکن است هورمون‌ها را مسدود یا سرکوب کند و با قرار دادن زن در معرض یائسگی زودرس، باعث ایجاد ناباروری شوند. تاثیر هورمون درمانی بر باروری بسته به نوع و طول درمان ممکن است موقت یا دائمی باشد. همیشه بهترین کار این است که با تیم مراقبت از سرطان خود درمورد درمان و هرگونه تاثیر احتمالی بر عملکرد جنسی و تاثیر داروها بر باروری خود صحبت کنید. همچنین بسیار مهم است که درمورد اینکه آیا در طول درمان یا بعد از آن نیاز به استفاده از روش‌های کنترل بارداری دارید یا خیر، بسیار مهم است.
درمان هدفمند و ایمونوتراپی
درمان هدفمند و ایمونوتراپی به روش متفاوتی از داروهای شیمی درمانی استاندارد به سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند. اطلاعات کمی درمورد تاثیر داروها بر باروری و مشکلات بارداری در این روش وجود دارد. بسیار مهم است که با پزشک خود در مورد داروهای مورد استفاده در ایمونوتراپی و درمان هدفمند و تاثیر آن‌ها بر باروری و همچنین هرگونه اقدامات احتیاطی که ممکن است مورد نیاز باشد، صحبت کنید. برخی اطلاعات شناخته شده درمورد این روش و تاثیر داروها بر باروری عبارتند از:
- بواسیزوماب (آواستین) می‌تواند باعث نارسایی تخمدان شود و تخمدان‌های برخی از زنان پس از مصرف این دارو هرگز بهبود نمی‌یابند.
- برخی از داروهای هدفمند (تالیدومید و لنالیدومید) به قدری خطر ایجاد نقایص مادرزادی را ایجاد می‌کنند که از زنانی که مورد درمان با این داروها قرار می‌گیرند خواسته می‌شود در حین مصرف از چند نوع روش پیشگیری موثر بارداری استفاده کنند.
- مهارکننده‌های تیروزین کیناز (TKIs) باعث ایجاد نقایص مادرزادی در حیوانات آزمایشگاهی شده است.
پیوند مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی
انجام پیوند مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی معمولا شامل دریافت دوزهای بالای شیمی درمانی و گاهی اوقات تشعشع به کل بدن قبل از انجام عمل است. در بیشتر موارد، این امر به طور دائمی از تخمک گذاری جلوگیری می‌کند که منجر به ناباروری مادام‌العمر می‌شود. قبل از شروع درمان با پزشک یا پرستار خود در مورد این خطر صحبت کنید.
درمان‌های جایگزین
در برخی از موارد، مانند آسم، تجویز داروها معمولا اجتناب ناپذیر است. اما برخی شرایط ممکن است رویکردهای جایگزین موثری داشته باشند که می‌توانند در مرحله لقاح به خوبی موثر باشند. طب سوزنی یک درمان مکمل است که برای درمان درد استفاده می‌شود و می‌تواند به‌عنوان یک روش جاگزین برای بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
اکثر پزشکان توصیه می‌کنند که زنانی که در حال تلاش برای باردار شدن یا دوران بارداری هستید، تا حد امکان از داروهای کمتری استفاده کنند. به طور کلی قبل از اقدام به درمان بیماری‌ها در هنگام بارداری یا اقدام به بارداری از تاثیرروش‌های درمانی و تاثیر داروها بر باروری اطلاعات لازم را به دست آورید.
تاثیر داروها بر باروری مردان
تعداد زوج‌هایی که به دنیال مشاوره برای مشکلات ناباروری هستند، در دهه گذشته به طور پیوسته افزایش یافته است و 10 الی 15 درصد از جمعیت فعال جنسی را تحت تاثیر قرار داده است. به طور بالقوه دلایل مختلفی برای ناباروری مردان و زنان وجود دارد. اخیرا جامعه تحقیقاتی توجه بیشتری را به شناسایی علل ناباروری زنان و مردان معطوف کرده است. این تحقیقات که همچنان در حال تکامل هستند، درک روشنی از تاثیر داروها بر باروری یافته‌اند که اغلب قابل درمان و برگشت پذیر است. در این بررسی داده‌های مربوط به داروهای مختلف را به‌عنوان علل احتمالی ناباروری مردان بررسی کرده‌اند. در ادامه مروری بر اثرات برخی از داروهایی که ممکن است با ناباروری مردان مرتبط باشند، خواهیم داشت.
ناباروری مردان می‌تواند ناشی از تولید کم اسپرم، عملکرد غیر طبیعی اسپرم یا انسدادد لوله اسپرم و… باشد. بیماری‌ها، جراحات، مشکلات مزمن سلامتی، شیوه زندگی و استفاده از برخی داروها نیز می‌تواند در ناباروری مردان نقش داشته باشند. تحقیقات کمی در زمینه تاثیر داروها بر باروری مردان انجام شده است، اما ارائه دهندگان این تحقیقات به طور فزاینده‌ای از تاثیر باقوه داروها بر بارداری قبل و بعد از لقاح خبر می‌دهند.
رایج‌ترین داروهایی که می‌توانند بر باروری مرد تاثیر بگذارند، داروهای سیتوتوکسیک هستند که در شیمی درمانی و برای درمان برخی از اختلالات روماتوئید مانند لوپوس، اسکولیت و آرتریت روماتوئید شدید استفاده می‌شوند. قبل از شروع به مصرف داروهای سیتوتوکسیک، گزینه‌های حفظ باروری مانند بانک اسپرم را با پزشک خود در میان بگذارید.
برخی از داروها وجود دارند که می‌توانند باعث کاهش تعداد اسپرم و یا کاهش تحرک اسپرم شوند. از جمله داروهای رایجی که می‌توانند بر باروری مردان تاثیر بگذارند عبارتند از:
- مهارکننده‌های 5 آلفا ردوکتاز مانند Propecia و Avodart که برای درمان پروستات و ریزش مو تجویز می‌شود.
- مسدود کننده‌های آلفا که برای درمان علائم ادراری ناشی از بزرگ شدن پروستات استفاده می‌شوند.
- داروهای ضد صرع
- داروهای ضد رتروویروس‌ها
- داروهای ضد افسردگی که در ادامه به تفصیل به تاثیر داروها بر باروری می‌پردازیم.
داروهای ضد افسردگی
افسردگی یک اختلال شایع با شیوع تقریبا 16درصد است. افزایش سطح اختلالات افسردگی به نوبه خود منجر به افزایش استفاده از داروهای ضد افسردگی تجویزی شده است. علل ایجاد افسردگی هنوز در حال بررسی و تحقیق هستند. داروهای ضد افسردگی به ویژه مهار کننده‌های انتخابی جذب سروتونین (SSRIs) در حال حاضر درمان انتخابی برای افراد مبتلا به افسردگی هستند. برخی از مطالعات افسردگی را به تنهایی، بدون استفاده از دارو، با تغییر سطح تستوسترون مرتبط می‌دانند که به طور قابل توجهی می‌تواند باعث ناباروری در مردان شود. در سال 2006 محققان کالج پزشکی ویل کورنل در نیویورک گزارشی را منتشر کردند که ارتباط احتمالی بین SSRI و مشکلات ناباروری در مردان را نشان می‌داد. این گروه یک مطالعه را بر روی 35 داوطلب مرد سالم انجام دادند. از مردان خواسته شد تا نمونه‌های مایع منی را در ابتدا ارائه دهند و سپس داروی پاروکستین که یک SSRI است را به مدت پنج هفته مصرف کنند. نتایج نشان داد که پارامترهای کلیدی اسپرم از جمله حجم، غلظت، تحرک و شکل اسپرم در طول دوره آزمایش تحت تاثیر منفی قرار نگرفتند. با این حال، تجزیه و تحلیل DNA نشان داد که میانگین تکه تکه شدن DNA اسپرم به طور قابل توجهی پس از استفاده مداوم از پاروکستین افزایش یافت. علاوه بر این، 35 درصد از افراد تغییرات قابل توجهی در عملکرد نعوظ و 47 درصد مشکلات مربوط به انزال را نیز گزارش کردند.
مشکلات باروری مرتبط با این داروها اغلب پس از قطع مصرف آن‌ها از بین می‌رود اگرچه ممکن است چند ماه تا یک سال طول بکشد تا تولید اسپرم به حالت عادی بازگردد. اگر در حین مصرف دارویی با اثر منفی شناخته شده بر باروری مشکل باردار شدن دارید، با پزشک خود درمورد بی خطر بودن قطع مصرف آن برای چند ماه مشورت کنید. سپس آزمایش آنالیز اسپرم را انجام دهید تا مشخص شود که آیا مشکل مربوط به دارو است یا خیر.
تاثیر داروها بر باروری مردان و بر روی جنین درحال رشد
حتی اگر از عدم تاثیر داروها بر باروری خود اطمینان دارید، ممکن است همچنان نگران باشید که ممکن است مصرف داروها-قبل یا بعد از لقاح- به جنین آسیب برساند. خبر خوب این است که این نتیجه بسیار نادر است. درحالی که داروهایی که مصرف می‌کنید ممکن است در مایع منی یافت شوند، مقدار آن به طور کلی بسیار کم است. علاوه بر این، جذب در واژن در طول رابطه جنسی بسیار کم است بنابراین بعید است که قرار گرفتن احتمالی این داروها در رحم به جنین آسیب برساند. یک مطالعه در سال 2013 روی 340000 حاملگی نشان داد که هیچ افزایشی در پیامدهای نامطلوب بارداری در میان پدرانی که دارویی که برای جنین مضر است مصرف می‌کردند، مشاهده نشد.
در اواخر دهه 1950 و اوایل 1960، تالیدومید برای رفع حالت تهوع برای زنان باردار تجویز می‌شد، به طرز غم انگیزی این دارو منجر به نقایص شدید مادرزادی در هزاران کودک شد. امروزه از تالیدومید برای درمان بیماری هانسن (که قبلا جذام نامیده می‌شد) و برخی از اختلالات روماتیسمی، بیماری‌های مرتبط با ایدز و سرطان استفاده می‌شود. درحالی که سطوح تالومید موجود در مایع منی بسیار پایین است، سطح خطر برای جنین به اندازه‌ای است که ما به مردان توصیه می‌کنیم تا سه ماه قبل از لقاح از مصرف این دارو خودداری کنند.
برخی از داروهای سیتوکسیک نیز می‌توانند به DNA در سلول‌های اسپرم آسیب برسانند که می‌تواند منجر به سقط جنین، زایمان زودرس یا افزایش خطر نقص مادرزادی شود. مجددا، در این موارد پزشک ممکن است به شما توصیه کند تا سه ماه قبل از اقدام به بارداری از مصرف دارو خودداری کنید. چرا سه ماه؟ زیرا تشکیل اسپرم حدود 74 روز و 12 تا 21 روز دیگر طول می‌کشد تا به مجراری انزالی برسد.
سخن پایانی
اگر شما و همسرتان به پدر و مادر شدن فکر می‌کنید، با پزشک متخصص مشورت کنید تا بتوانید موانع باروری بالقوه مربوط به وضعیت یا داروهایی که مصرف می‌کنید و نحوه کاهش یا توقف آن‌ها را بشناسید. مانند هر مسئله دیگری که به سلامتی شما مربوط می‌شود، همیشه باید درمورد هرگونه داروی تجویز شده یا بدون نسخه‌ای که مصرف می‌کنید، سوال بپرسید. در این مقاله به تاثیر داروها بر باروری مردان و زنان پرداختیم. امید است مطالب فوق برای شما مفید واقع شده باشند.