اندومتریوز یک بیماری شایع زنانه است که حدود 2 الی 10 درصد از زنان را در سنین باروری تحت تاثیر قرار می‌دهد. نام این بیماری از کلمه آندومتر گرفته شده است؛ آندومتر بافتی است که رحم را می‌پوشاند. اندومتریوز زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی شبیه به پوشش رحم در خارج از رحم رشد کند. ممکن است بیش از 11 درصد زنان بین 15 الی 44 سال به این بیماری مبتلا باشند.
اندومتریوز به ویژه در زنان 30 تا 40 سال شایع است و ممکن است باردار شدن را برای آن‌ها دشوار کند. چندین گزینه درمانی می‌تواند به مدیریت علائم و بهبود شانس بارداری در مبتلایان به اندومتریوز کمک کند. در این مقاله به بررسی اندومتریوز و هرآنچه لازم است درمورد آن بدانید خواهیم پرداخت.
اندومتریوز چیست؟
اندومتریوز که گاهی اوقات اندو نیز نامیده می‌شود، یک مشکل شایع سلامت در زنان است. نام آن از کلمه آندومتر، بافتی که معمولا رحم را می‌پوشاند، گرفته شده است. اندومتریوز زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی شبیه به پوشش رحم در خارج از رحم زنان و در سایر نواحی بدن که به آن تعلق ندارد، رشد کند.
در طول چرخه منظم قاعدگی یک زن، این بافت جمع می‌شود و در صورتی که زن باردار نشود، فرو می‌ریزد. در بدن زنان مبتلا به اندومتریوز بافتی ایجاد می‌شود که شبیه به بافت آندومتر در خارج از رحم است و معمولا روی سایر اندام‌های تناسلی در داخل لگن یا حفره شکمی است. هرماه این بافت نامناسب به تغییرات هورمونی چرخه قاعدگی پاسخ می‌دهد و درست مانند آندومتر تجزیه می‌شود و در نتیجه خونریزی کوچکی در داخل لگن ایجاد می‌شود. این منجر به التهاب، تورم و اسکار بافت طبیعی اطراف ایمپلنت‌های اندومتریوز می‌شود.
هنگامی که تخمدان درگیر می‌شود، خون می‌تواند در بافت طبیعی تخمدان جاسازی شود و یک تاول خونی را تشکیل دهد که توسط یک کیست احاطه شده است که آندومتریوم نامیده می‌شود.
علل اندومتریوز
علل اندومتریوز هنوز ناشناخته است. یک نظریه نشان می‌دهد که در طول قاعدگی، برخی از بافت‌ها از طریق لوله‌های فالوپ به داخل شکم باز می‌گردند، که نوعی «قاعدگی معکوس» است، و به جایی می‌چسبند و رشد می‌کنند. نظریه دیگری نشان می‌دهد که بافت آندومتر ممکن است حرکت کند و از طریق کانال‌های خونی و لنفاوی، به همان روشی که سلول‌های سرطانی گسترش می‌یابند، کاشته شوند. نظریه سوم نشان می‌دهد که سلول‌ها در هر مکانی ممکن است به سلول‌های اندومتریوز تبدیل شوند.
اندومتریوز همچنین می‌تواند در نتیجه پیوند مستقیم (برای مثال در دیواره شکم پس از سزارین) رخ دهد. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که برخی از خانواده‌ها ممکن است عوامل ژنتیکی مستعد کننده بیماری را داشته باشند.
اندومتریوز در چه نقاطی رخ می‌دهد؟
شایع‌ترین محل‌های اندومتریوز عبارتند از:
- تخمدان‌ها
- لوله‌های فالوپ
- رباط‌هایی که رحم را در جای خود نگه داشته‌اند (رباط‌های رحمی خاجی)
- فضای بین رحم و رکتوم
- فضای بین رحم و مثانه سطح بیرونی رحم
- پوشش داخلی حفره لگن
در موارد نادر بافت آندومتر در جاهای دیگری از جمله موارد زیر رشد می‌کند:
- روده‌ها
- رکتوم
- مثانه
- واژن
- دهانه رحم
- فرج
- اسکارهای جراحی شکم
عوامل خطر اندومتریوز
درحالی که هر زنی ممکن است به اندومتریوز مبتلا شود، به نظر می‌رسد زنان زیر بیشتر در معرض افزایش خطر ابتلا به این بیماری هستند.
- زنانی که دارای بستگان درجه یک (مادر، خواهر، دختر) مبتلا به این بیماری هستند.
- زنانی که برای اولین بار بعد از 30 سالگی زایمان می‌کنند.
- زنانی که دارای رحم غیر طبیعی هستند.
علائم اندومتریوز
موارد زیر شایع ترین علائم اندومتریوز هستند؛ اما هر زن ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند یا ممکن است برخی اصلا علائمی نداشته باشند. علائم اندومتریوز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد (به‌خصوص گرفتگی‌های بیش از حد در قاعدگی که ممکن است در شکم یا کمر احساس شود)
- درد هنگام مقاربت
- خونریزی غیرطبیعی یا زیاد در قاعدگی
- ناباروری
- ادرار دردناک در دوره قاعدگی
- حرکات دردناک روده در هنگام قاعدگی
- سایر مشکلات گوارشی مانند اسهال، یبوست و یا حالت تهوع
توجه به این نکته ضروری است که میزان دردی که یک زن تجربه می‌کند، لزوما به شدت بیماری مربوط نمی‌شود. برخی از زنان مبتلا به اندومتریوز شدید ممکن است دردی را تجربه نکنند! درحالی که برخی دیگر با شکل خفیف‌تر بیماری، ممکن است درد شدید یا علائم دیگری داشته باشند.
ارتباط اندومتریوز با ناباروری
اندومتریوز یکی از سه علت اصلی ناباروری زنان در نظر گرفته می‌شود. بر اساس گزارش انجمن پزشکی ناباروری آمریکا، اندومتریوز را می‌توان در 24 تا 50 درصد از زنانی که ناباروری را تجربه می‌کنند، یافت. درموارد خفیف تا متوسط اندومتریوز، ناباروری ممکن است موقتی باشد. در این موارد، جراحی برای برداشتن چسبندگی، کیست و بافت اسکار می‌تواند باروری را ارزیابی کند. در موارد دیگر-درصد کمی- زنان ممکن است برای همیشه نابارور باقی بمانند.
اینکه چگونه اندومتریوز بر ناباروری تاثیر می‌گذارد، به وضوح ثابت نشده است. تصور می‌شود که بافت اسکار ناشی از اندومتریوز می‌تواند آزاد شدن تخمک از تخمدان و درنتیجه برداشتن آن توسط لوله فالوپ را مختل کند. مکانیسم‌های دیگری که تصور می‌شود بر باروری تاثیر می‌گذارند، شامل تغییرات در محیط لگن است که منجر به اختلال در کاشت تخمک بارور شده می‌شود.
تشخیص اندومتریوز
برای بسیاری از زنان، تشخیص اندومتریوز به سادگی باعث تسکین درد می‌شود. تشخیص اندومتریوز با ارزیابی سابقه پزشکی بیمار و تکمیل معاینه فیزیکی از جمله معاینه لگنی توسط متخصص زنان یا سایر ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی آغاز می‌شود. تشخیص اندومتریوز فقط می‌تواند یک نتیجه قطعی باشد. اگرچه زمانی که پزشک لاپاراسکوپی انجام می‌دهد، بافت مشکوک را بیوپسی کرده و تشخیص اندومتریوز با بررسی بافت زیر میکروسکوپ تایید می‌شود. لاپاراسکوپی یک روش جراحی جزئی است که در آن یک لاپاراسکوپ، لوله نازک با دوربینی در انتهای آن، از طریق یک برش کوچک وارد شکم می‌شود. لاپاراسکوپی همچنین برای تعیین محل، وسعت و اندازه رشد اندومتر استفاده می‌شود. سایر معایناتی که ممکن است در تشخیص اندومتریوز مورد استفاده قرار بگیرند، عبارت‌اند از:
- سونوگرافی: یک تکنیک تصویربرداری تشخیصی است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از اندام‌های داخلی استفاده می‌کند.
- سی تی اسکن: یک روش تصویر برداری تشخیصی غیر تهاجمی است که ترکیبی از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای تولید تصاویر افقی با محوری- که اغلب برش نامیده می‌شوند- از بدن استفاده می‌کند تا هرگونه ناهنجاری را که ممکن است در یک عکس اشعه ایکس معمول نشان داده نشود، تشخیص دهد.
- ام آر آی: یک روش غیرتهاجمی که نمای دو بعدی از اندام یا ساختار داخلی بدن ایجاد می‌کند.
مراحل اندومتریوز
یک سیستم مرحله بندی یا طبقه بندی برای اندومتریوز توسط انجمن پزشکی تولید مثل آمریکا ایجاد شده است. مراحل اندومتریوز به شرح زیر طبقه بندی می‌شوند:
- مرحله 1: حداقل
در مرحله اول اندومتریوز، ضایعات یا زخم‌های کوچک و ایمپلنت اندومتر کم عمق روی تخمدان وجود دارد. همچنین ممکن است در داخل یا اطراف حفره لگن التهاب وجود داشته باشد.
- مرحله 2: خفیف
اندومتریوز خفیف شامل ضایعات سبک و ایمپلنت‌های کم عمق روی تخمدان‌ها و پوشش لگن است.
- مرحله 3: متوسط
اندومتریوز متوسط شامل بسیاری از ایمپلنت‌های عمیق روی تخمدان‌ها و پوشش لگن است. همچنین ممکن است ضایعات بیشتری وجود داشته باشد.
- مرحله 4: شدید
شدیدترین مرحله اندومتریوز شامل بسیاری از ایمپلنت‌های عمیق در پوشش لگن و تخمدان‌ها می‌شود. همچنین ممکن است ضایعاتی در لوله فالوپ و روده وجود داشته باشد. همچنین ممکن است کیست‌هایی در یک یا هر دو تخمدان وجود داشته باشد.
مراحل اندومتریوز بر اساس محل، مقدار، عمق و اندازه بافت آندومتر تشخیص داده می‌شود. برخی از معیارهای خاص برای طبقه بندی اندومتریوز عبارتند از:
- میزان گسترش بافت
- دخالت ساختارهای لگنی در این بیماری
- میزان چسبندگی لگن
- انسداد لوله‌های فالوپ
لازم به ذکر است مرحله اندومتریوز لزوما نشان دهنده سطح درد تجربه شده، خطر ناباروری یا علائم موجود نیست. برای مثال ممکن است یک زن در مرحله 1 درد شدیدی داشته باشد، درحالی که یک زن در مرحله 4 ممکن است بدون علائم باشد.
گزینه های درمان اندومتریوز
درمان خاص آندومتریوز توسط ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما بر اساس موارد زیر تعیین می‌شود:
- سلامت کلی و سابقه پزشکی
- علائم فعلی
- وسعت بیماری
- ظرفیت شما برای داروها، رویه‌ها یا درمان‌های خاص
- انتظارات برای سیر بیماری
- نظر یا ترجیح شما
- تمایل شما برای بارداری
اگر علائم اندومتریوز خفیف باشند، ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی به طور کلی پیشنهاد می‌کنند که هیچ درمان دیگری بجز داروهای ضد درد ضروری نیست.
به طور کلی، درمان اندومتریوز ممکن است شامل موارد زیر شود:
1.انتظار برای مشاهده سیر بیماری
2. داروهای ضد درد (داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا سایر مسکن‌های بدون نسخه)
3.هورمون درمانی:
داروهای ضد بارداری خوراکی، همراه با هورمون‌های استروژن و پروژسترون (شکل مصنوعی پروژسترون)، برای جلوگیری از تخمک گذاری و کاهش جریان قاعدگی استفاده می‌شوند. داروهای ضد بارداری هورمونی با جلوگیری از رشد ماهانه و ایجاد بافت مشابه آندومتر، باروری را کاهش می‌دهند. قرص‌های ضد بارداری، چسب‌ها و حلقه‌های واژینال می‌توانند درد را در اندومتریوز با شدت کمتری کاهش دهند یا حتی از بین ببرند. تزریق مدروکسی پروژسترون نیز در توقف قاعدگی موثر است. این دارو رشد ایمپلنت‌های آندومتر را متوقف می‌کند و درد و سایر علائم اندومتریوز را تسکین می‌دهد. با این حال، ممکن است این راه بهترین انتخاب شما نباشد؛ زیرا خطر افزایش وزن، کاهش تولید استخوان و افزایش بروز افسردگی در برخی موارد وجود دارد.
- پروژستین
- استروژن:
استروژن هورمونی است که عمدتا مسئول ایجاد خصوصیات جنسی در افرادی است که در بدو تولد به‌عنوان زن شناخته می‌شوند. مسدود کردن تولید استروژن از قاعدگی جلوگیری می‌کند و یائسگی مصنوعی ایجاد می‌کند.
- آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌ها:
هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH)، که تولید هورمون‌های تخمدان را متوقف می‌کند و به نوعی یائسگی پزشکی ایجاد می‌کند. افراد، آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین را برای جلوگیری از تولید استروژن که تخمدان‌ها را تحریک می‌کند، مصرف می‌کنند. نمونه‌ای از آگونیست‌های GnRH، Lupron و Depot تزریقی هستند؛ درحالی که Elagolix، که به صورت خوراکی مصرف می‌شود، یک آنتاگونیست است. هردو می‌توانند تولید استروژن را سرکوب کنند. درمان با GnRH عوارض جانبی مانند خشکی واژن و گرگرفتگی ایجاد می‌کند. مصرف همزمان داروهای استروژن و پروژسترون می‌تواند به محدود کردن یا پیشگیری از این علائم کمک کند.
- دانازول، مشتق مصنوعی تستوسترون (هورمون مردانه):
دانازول یکی دیگر از داروهایی است که برای توقف قاعدگی و کمک به کاهش علائم اندومتریوز استفاده می‌شود. در حین مصرف دانازول، بیماری ممکن است به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول می‌تواند عوارض جانبی از جمله آکنه و هیرسوتیسم (رشد بیش از حد مو در صورت و بدن) ایجاد کند.
تکنیک‌های جراحی که ممکن است برای درمان آندومتریوز استفاده شوند، عبارتند از:
- لاپاراسکوپی (که برای تشخیص اندومتریوز نیز استفاده می‌شود): یک روش جراحی جزئی است که در آن یک لاپاراسکوپ، یک لوله نازک با یک لنز و یک نور، در برشی در دیواره شکم قرار داده می‌شود. با استفاده از لاپاراسکوپ برای دیدن ناحیه لگن، پزشک اغلب می‌تواند توده‌های آندومتر را خارج کند.
- لاپاراتومی: عبارت از یک جراحی گسترده‌تر برای برداشتن هرچه بیشتر اندومتر جابجا شده بدون آسیب رساندن به بافت سالم است.
- هیسترکتومی (جراحی برای برداشتن رحم و احتمالا تخمدان‌ها): اگر وضعیت شما با درمان‌های دیگر بهبود نیابد، پزشک ممکن است هیسترکتومی کامل را به‌عنوان آخرین راه‌حل توصیه کند. در طول هیسترکتومی کامل، جراح رحم و دهانه رحم را خارج می‌کند. آن‌ها همچنین تخمدان‌ها را از بین می‌برند؛ زیرا این اندام‌ها استروژن می‌سازند و استروژن می‌تواند باعث رشد بافت اندومترمانند شود. علاوه بر این، جراح ضایعات قابل مشاهده ایمپلنت را نیز حذف می‌کند.
دو نوع دیگر هیسترکتومی بر اساس شرایطی که فرد تحت درمان دارد، انجام می‌شود. هیسترکتومی جزئی که در آن بخش بالایی رحم را برداشته و دهانه رحم را در جای خود باقی می‌گذارند. هیسترکتومی رادیکال که معمولا در صورت وجود سرطان انجام می‌شود. در این روش کل رحم، دهانه رحم و قسمت بالایی واژن را از بین می‌برند.
درحالی که هیسترکتومی می‌تواند اندومتریوز را درمان کند، این یک درمان برای بارداری نیست؛ زیرا بعد از هیسترکتومی نمی‌توانید باردار شوید. اگر به تشکیل خانواده فکر می‌کنید، قبل از موافقت با جراحی نظر پزشکان مختلف را بپرسید.
کاهش درد اندومتریوز
نکات ساده‌ای که می‌توانند به کاهش درد اندومتریوز کمک کنند عبارتند از:
- استراحت کنید، ریلکس کنید و مدیتیشن کنید.
- حمام‌های گرم بگیرید.
- از عوامل ایجاد کننده یبوست دوری کنید.
- به طور مرتب ورزش کنید.
- از یک بطری آب گرم و یا پد گرم کننده روی شکم خود استفاده کنید.
گاهی اوقات ترکیبی از روش‌های درمانی مانند جراحی‌های محافظه کارانه (لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی) همراه با هورمون درمانی برای درمان اندومتریوز استفاده می‌شوند. برخی از زنان همچنین از درمان‌های جایگزینی که همراه با سایر درمان‌های پزشکی و جراحی برای درمان اندومتریوز استفاده می‌شود، استفاده می‌کنند. این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:
- طب سنتی
- رویکردهای تغذیه‌ای
- هوموپاتی
- مدیریت آلرژی
- درمان ایمنی
مهم است که هریک یا همه این درمان‌ها را به طور کامل با ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود در میان بگذارید. زیرا ممکن است برخی از آن‌ها با اثربخشی سایرین در تضاد باشد.
تشخیص و شروع گزینه‌های درمانی در اوایل بیماری می‌تواند چالش برانگیز باشد. فکر کردن یا کنارآمدن با علائمی مانند مشکلات باروری و درد همراه با ترسی که احتمالا درمورد تسکین ایجاد می‌شود، می‌تواند استرس زا باشد. مهم است که به سلامت روان خود به‌عنوان بخشی از رفاه کلی حال خود توجه کنید. در نظر داشته باشید که یک گروه پشتیبانی پیدا کنید و آموزش‌های بیشتری را درمورد این شرایط فرا بگیرید. انجام این مراحل می‌تواند در ایجاد یک رویکرد متعادل برای مدیریت شرایط موجود مفید باشد.
عوارض اندومتریوز
داشتن مشکلات باروری یکی از عوارض جدی اندومتریوز است. افراد با فرم‌های خفیف‌تر ممکن است بتوانند باردار شده و تا پایان بارداری جنین را نگه دارند. اگرچه داروهایی برای درمان اندومتریوز استفاده می‌شود، اما به بهبود باروری کمکی نمی‌کنند. برخی از افراد پس از برداشتن بافت مشابه آندومتر با جراحی توانسته‌اند باردار شوند. درصورتی که این مورد جواب ندهد، ممکن است افراد باروری یا لقاح آزمایشگاهی را در نظر بگیرند تا شانس خود را برای بچه دار شدن افزایش دهند.
در صورت تشخیص اندومتریوز علائم شما ممکن است در طول زمان بدتر شود، که می‌تواند باردار شدن طبیعی را دشوار کند. پزشک شما باید قبل و در حین بارداری یک ارزیابی انجام دهد.
حتی اگر باروری عارضه‌ای نباشد که تجربه می‌کنید، مدیریت درد مزمن اندومتریوز همچنان می‌تواند چالش‌هایی را ایجاد کند. افسردگی، اضطراب و سایر مسائل مربوط به سلامت روان ممکن است در اثر اندومتریوز ایجاد شوند. زیرا افراد مبتلا به این بیماری از مشکلات روحی مصون نیستند. با پزشک خود در مورد راه‌های کمک به مقابله با این عوارض جانبی صحبت کنید.
سخن پایانی
اندومتریوز یک بیماری مزمن است که ایدیوپاتیک است؛ به این معنی که علت آن هنوز مشخص نشده است و در حال حاضر درمانی برای آن وجود ندارد. با این حال، درمان‌های موثری مانند داروها، هورمون درمانی و جراحی برای کمک به مدیریت عوارض جانبی اندومتریوز مانند درد و مشکلات باروری در دسترس هستند. علائم آندومتریوز معمولا پس از یائسگی بهبود می‌یابند. اگر احساس می‌کنید ممکن است به اندومتریوز مبتلا شده باشید، فورا به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید تا فرایند تشخیص دقیق و در نهایت ایجاد یک برنامه درمانی بر اساس وضعیت خاص شما را ایجاد کند. در این مقاله از سایت دکتر باورساد کریمی به بررسی اندومتریوز پرداختیم. از اینکه تا پایان با ما همراه بودید از شما متشکریم.