روش ICSI در درمان ناباروری یکی از تکنیک‌های مهم در علم پزشکی است که ازطریق آن به بسیاری از مردان دارای مشکلات باروری برای فرزند دار شدن کمک می‌کند. برای درمان ناباروری‌های شدید و کم‌بودن اسپرم‌های مرد یا تحرک اندک اسپرم‌ها این روش که به نام میکرواینجکشن نیز شناخته می‌شود، پیشنهاد می‌شود.
از مزایای روش میکرواینجکشن می‌توان افزایش احتمال لقاح در مقایسه با روش IVF، امکان انجام این روش در زنان فاقد لوله‌های رحمی و مناسب برای استفاده از تخمک‌های فریز شده را نام برد. درباره احتمال بالای درمان ناباروری با ICSI باید گفت که این روش را حتی باوجود یک اسپرم سالم هم می‌توان انجام داد. در این مقاله از وب‌سایت باورساد با بررسی روش ICSI در درمان ناباروری به مراحل و مزایای این روش می‌پردازیم.
میکرواینجکشن یا روش ICSI در درمان ناباروری چیست؟
علاوه بر درمان های پیشرفته ناباروری؛ IVF و IUI یکی دیگر از روش‌های درمان ناباروری روش میکرواینجکشن یا ICSI است که برای مردانی که فاقد تعداد کافی اسپرم متحرک با قابلیت نفوذ به تخمک هستند، استفاده می‌شود. برخلاف روش IVF که لقاح با تخمک انجام می‌شود در روش ICSI تمرکز بر روی اسپرم است.
روش ICSI در درمان ناباروری زمانی انجام می‌شود که اسپرم مرد کیفیت یا تحرک لازم را برای نفوذ به تخمک و بارور کردن آن نداشته باشد. همچنین در مواردی که زوجی چندین بار از روش IVF استفاده کرده باشند؛ ولی به نتیجه نرسیده باشند از روش میکرواینجکشن استفاده می‌شود.
مزایا و معایب روش میکرواینجکشن
روش ICSI در درمان ناباروری یکی از روش‌های درمان ناباروری است که در آن فرایند باروری ازطریق تزریق درون سیتوپلاسمی انجام می‌شود. در این روش یک اسپرم منفرد و باکیفیت در محیط آزمایشگاه و با استفاده از ابزارهای مخصوص مستقیماً به درون تخمک تزریق می‌شود. احتمال بارداری ازطریق روش میکرواینجکشن بالا است و زمانی از این روش استفاده می‌شود که اسپرم‌ها تحرک کمی داشته باشند یا شکل آن‌ها طبیعی نباشد. در ادامه به مزایا و معایب روش ICSI می‌پردازیم:
مزایای روش میکرواینجکشن عبارت‌اند از:
وقتی مرد قادر به انزال مایع منی نبوده یا شرایط مناسب برای اسپرم گیری در IVF وجود نداشته باشد با استفاده از روش میکرواینجکشن می‌توان اسپرم‌ها را به‌راحتی استخراج کرد. از دیگر مزایای درمان ناباروری با ICSI این است که این روش برای زنانی که لوله‌های رحمی ندارند بسیار مناسب است. همچنین درمان ناباروری با علل ناشناخته نیز از دیگر مزایای روش میکرواینجکشن است. حتی در صورت وجود یک اسپرم سالم در مرد می‌توان از روش ICSI در درمان ناباروری استفاده کرد.
معایب روش میکرواینجکشن عبارت‌اند از:
باوجوداینکه روش ICSI در درمان ناباروری مزایای متعددی دارد؛ ولی پزشکان در موارد زیادی روش IVF را توصیه می‌کنند. باید خاطرنشان کرد که دو روش شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند و روش IVF نسبت به روش ICSI ساده‌تر و کوتاه‌تر است. معایب روش میکرواینجکشن عبارت‌اند از:
- بالابودن هزینه
- سندروم تحریک بیش از اندازه تخمدان
- حاملگی خارج از رحمی و حاملگی چندقلویی
موارد درمان ناباروری با ICSI
مزایای روش میکرواینجکشن در درمان ناباروری موجب شده است تا این روش برای شرایطی توصیه شود که روش‌های دیگر درمانی موفقیت‌آمیز نباشند. علاوه بر این، در شرایط کمبود اسپرم یا ناتوانی در تولید اسپرم از این روش استفاده می‌شود. روش ICSI در درمان ناباروری در موارد زیر استفاده می‌شود:
- تحرک کم اسپرم‌ها
- کم‌بودن تعداد اسپرم‌ها
- وجود برخی اختلال‌های ژنتیکی
- عدم مشاهده اسپرم در نمونه مایع منی
- آسیب‌دیدگی مجرای وازذدفران در مرد یا فقدان آن
- مورفولوژی نامناسب و غیرعادی اسپرم
- نیاز به استفاده از اسپرم فریز شده
- ابتلا به آزوسپرمی غیرانسدادی
- اختلال در انزال افراد مبتلا به آسیب‌های نخاعی، دیابت و موارد دیگر
- عدم موفقیت از طریق روش IVF
- تعداد ناکافی تخمک‌های زن
تفاوت روش IVF و میکرواینجکشن
دو روش ICSI در درمان ناباروری و روش IVF از روش‌های مؤثر و اثبات‌شده‌ای هستند که نتایج خوبی را نشان داده‌اند. باوجودآنکه این دو روش شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند؛ ولی بین آن‌ها تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. مهم‌ترین تفاوت درمان ناباروری با ICSI و IVF مربوط به روش بارورسازی تخمک با اسپرم است.
در روش ICSI ازطریق سوزن مخصوص اسپرم به داخل تخمک تزریق می‌شود؛ ولی در روش IVF اسپرم در مقابل تخمک قرار داده می‌شود تا خود وارد تخمک شود. تفاوت دیگر مربوط به کاندیداهای این دو روش است. بهترین کاندیدهای تکنیک IVF زنان زیر 37 سال با شاخص توده بدنی (BMI) 30 و ذخیره تخمدانی مناسب است. البته ذکر این نکته ضروری است که روش IVF برای بسیاری دیگر از مشکلات باروری نیز کاربرد دارد. ازطرف دیگر روش ICSI برای مردانی است که مشکلات اسپرم دارند.
مراحل انجام روش ICSI در درمان ناباروری
در صورت تشخیص پزشک برای انجام روش ICSI در درمان ناباروری، پزشک آزمایش‌های لازم مانند آزمایش‌های معمول و آزمایش‌های هورمونی را تجویز می‌کند. درصورتی‌که پاسخ آزمایش‌ها، مؤثربودن درمان ناباروری با روش ICSI را تأیید کنند مراحل زیر انجام می‌شود.
1. سونوگرافی و تحریک تخمک گذاری
اولین اقدام بعد از انجام آزمایش‌های معمول برای روش ICSI در درمان ناباروری، انجام سونوگرافی زنان و مامایی است که در روز دوم تا سوم قاعدگی انجام می‌شود. انجام سونوگرافی برای بررسی وضعیت رحم و تخمدان‌ها است و در صورت نیاز، داروهای تحریک تخمک‌گذاری توسط پزشک تجویز می‌شود. این داروها که برای یک دوره 14-10 روزه تجویز می‌شوند برای انتقال فولیکول‌های زن طی عمل پانکچر به محیط آزمایشگاه است تا بتوان در مرحله بعد تخمک‌ها را از فولیکول استخراج کرد.
2. جمع آوری تخمک ها
در دومین مرحله از درمان ناباروری با ICSI بعد از آنکه فولیکول‌ها به‌اندازه کافی رشد کردند تخمک‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند تا ازنظر کیفیت، شکل ظاهری و سلامت ارزیابی شوند. بعد از انجام فرایند پانکچر تخمدان‌های حجیم‌شده فرایند تزریق HCG برای روش ICSI در درمان ناباروری انجام می‌شود. این فرایند می‌تواند تحت بیهوشی عمومی یا موضعی انجام شود.
هم‌زمان نمونه مایع منی مرد هم دریافت و به آزمایشگاه جنین‌شناسی ارسال می‌شود. بیشترین مزایای روش میکرواینجکشن مربوط به مردانی است که به دلیل مشکلات اسپرم دچار ناباروری هستند.
3. جمع آوری اسپرم
در مرحله سوم روش ICSI در درمان ناباروری مایع منی و کیفیت و شرایط اسپرم با میکروسکوپ بررسی شده و اسپرم‌های سالم، فعال و باکیفیت با قدرت حرکت بالا شناسایی و جدا می‌شوند. بعد از جداسازی اسپرم‌های باکیفیت آن‌ها را شستشو داده تا برای تزریق به داخل سیتوپلاسم تخمک آماده شوند.
4. لقاح آزمایشگاهی
حدود 36 ساعت بعد از روند تزریق HCG لقاح درون آزمایشگاهی انجام می‌شود و برای اینکه سلول تخم به مرحله 4 یا 8 سلولی برسد درون انکوباتور قرار داده می‌شود. توجه داشته باشید که در درمان ناباروری با ICSI مرحله تزریق و لقاح بسیار حساس بوده و تحت جدیدترین تکنولوژی‌های روز دنیا انجام می‌شود.
در مرحله لقاح روش ICSI با استفاده از آنزیم‌های مخصوص سلول‌های اطراف تخمک جدا شده و ازطریق سوزن‌های میکروسکوپی اسپرم به داخل تخمک تزریق شده و 24 ساعت دیگر بررسی می‌شود. درصورت دستیابی به اولین مزایای روش میکرواینجکشن یعنی پیشروی مناسب روند لقاح این زمان ادامه پیدا می‌کند تا سلول آماده انتقال به رحم شود.
5. مراحل روش ICSI در درمان ناباروری؛ انتقال جنین
در مرحله پنجم روش میکرواینجکشن جنین منتقل می‌شود و انتقال جنین باید در منطقه‌ای قرار گیرد که بیشترین پتانسیل برای لانه‌گزینی را دارد. برای انتقال موفقیت‌آمیز جنین 72 ساعت بعد از لقاح آزمایشگاهی با استفاده از روش‌های سونوگرافی واژینال یا لاپاراسکوپی، با استفاده از کاتتر حداکثر 4-3 جنین که سرعت رشد و کیفیت بهتری دارند به رحم منتقل می‌شوند.
برای انتقال جنین معمولاً از روش تزریق با کاتتر ازطریق واژن استفاده می‌شود و نیازی به بیهوشی مادر نیست. البته ممکن است در روش ICSI در درمان ناباروری در مواردی و به علت برخی مشکلات از لاپاراسکوپی استفاده شود. فرایند انتقال جنین ZIFT نام دارد که پزشک بر اساس سن زن، شرایط رحم و کیفیت جنین‌ها تعدادی از آن‌ها را به رحم منتقل می‌کند.
لازم است که تا 2 ساعت بعد از تزریق، مادر در کلینیک استراحت کرده و بعد از آن ترخیص شود. بعد از ترخیص نیز باید مادر چند روز استراحت کافی داشته باشد.
6. تست بارداری
مزایای روش میکرواینجکشن موجب شده است تا مردانی که ازنظر باروری و اسپرم مشکل دارند بتوانند از این طریق صاحب فرزند شوند. علاوه بر این، درمان ناباروری با ICSI در موارد دیگری نیز کاربرد دارد که در بخش‌های قبلی به آن‌ها اشاره شد. بعد از پایان مرحله انتقال جنین، حدود دو هفته بعد از قرارگیری نطفه در رحم تست بارداری گرفته می‌شود تا وقوع بارداری مشخص شود.
طول دوره روش ICSI در درمان ناباروری
طول دوره روش ICSI به عوامل متعددی بستگی دارد. معمولاً طول مدت معاینات اولیه و انجام سونوگرافی تقریباً 2 هفته است و بعد از آن دوره تجویز دارو تا زمان انتقال جنین به رحم حدود 6-4 هفته است که 2 هفته آن مربوط به دوره مصرف دارو می‌شود. باید نمونه‌گیری از اسپرم و انجام تخمک‌کشی را در مرکز ناباروری به این زمان افزود که حدود نصف روز طول می‌کشد.
میزان موفقیت روش ICSI
باتوجه‌به مزایای روش میکرواینجکشن، میزان موفقیت این روش به عوامل متعددی بستگی دارد که از آن جمله می‌توان وجود اسپرم باکیفیت و تخمک‌های بالغ را نام برد. درصورتی‌که اسپرم دارای شکل و ظاهر طبیعی بوده و به‌اندازه کافی متحرک باشد میزان موفقیت روش ICSI در درمان باروری تقریباً 80 درصد است. ازطرف دیگر درصورتی‌که اسپرم متحرک وجود نداشته باشد و اسپرم ازطریق جراحی استخراج شده باشند شانس موفقیت کاهش می‌یابد.
علائم خطرناک بعد از انجام روش ICSI
ممکن است بعد از مرحله تخمک‌کشی یا انتقال جنین برخی علایم بروز کند که در صورت مشاهده هرکدام از آن‌ها باید به پزشک مراجعه کرد. این علائم عبارت‌اند از:
- احساس تنگی نفس
- ادامه‌داشتن سرگیجه و تهوع بعد از عمل
- خونریزی شدید یا قرمزرنگ
- احساس درد در قسمت شکم
- تب بالای 38 درجه سانتیگراد
- بروز علائم سندرم تحریک‌پذیری بیش از حد تخمدان‌ها
مراقبت های بعد از ICSI
بعد از طی مراحل روش ICSI در درمان ناباروری، باید مراقبت‌های بعد از ICSI را به‌دقت رعایت کرد. برای دستیابی به مزایای روش میکرواینجکشن باید این موارد را رعایت کرد:
- عدم مصرف قهوه، سیگار، الکل و داروها
- عدم استفاده از حمام آفتاب، سونای داغ، وان آب داغ و جکوزی
- عدم رابطه جنسی و مقاربت تا زمان شنیدن صدای ضربان قلب جنین
- عدم انجام فعالیت‌های سنگین ورزشی مانند شنا، اسب‌سواری، تنیس، ایروبیک و…
- عدم استفاده از تامپون یا دوش واژینال
- خودداری از بلندکردن وسایل سنگین
جمع‌بندی
روش‌های مختلفی برای درمان ناباروری وجود دارد که از آن جمله می‌توان روش IVF و روش ICSI را نام برد. روش ICSI در درمان ناباروری در شرایطی توصیه می‌شود که فرد از روش IVF نتیجه نگرفته یا مرد دچار مشکلات مربوط به اسپرم باشد. روش ICSI یا میکرواینجکشن روشی است که اسپرم باکیفیت و سالم ازطریق سوزن مخصوص به داخل سیتوپلاسم تخمک تزریق می‌شود.
علاوه بر این، در مواردی مانند تحرک اندک اسپرم‌ها، وجود برخی مشکلات ژنتیکی، نیاز به استفاده از اسپرم فریز شده، فقدان مجرای وازدفران در مرد یا آسیب‌دیدگی آن و… درمان ناباروری با ICSI انجام می‌شود. روش میکرواینجکشن مزایا و محدودیت‌های مخصوص به خود را دارد که مواردی مانند درمان ناباروری با علل ناشناخته و وجود حتی یک اسپرم سالم برای رسیدن به نتیجه مطلوب از مزایای روش میکرواینجکشن است.
این روش برای زنانی که لوله‌های رحمی ندارند نیز بسیار مناسب است. همچنین درمان ناباروری با علل ناشناخته از 6 مرحله مهم تشکیل شده است که شامل سونوگرافی و تحریک تخمک‌گذاری، جمع‌آوری تخمک، جمع‌آوری اسپرم، لقاح آزمایشگاهی، انتقال جنین و تست بارداری است.
دکتر مینو دخت باورساد کریمی متخصص زنان و زایمان از دانشگاه علوم پزشکی ایران، دارای فلوشیپ فوق‌تخصصی ناباروری و IVF از دانشگاه شهید بهشتی تهران و عضو مجمع جهانی لاپاراسکوپی زنان هستند. دکتر باورساد در طول سال‌ها فعالیت تجربه‌های ارزشمندی در حوزه درمان ناباروری کسب کرده و موفقیت‌های زیادی در این زمینه دارند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ساعات کاری، رزرو نوبت و اطلاعات تکمیلی به بخش تماس با دکتر مراجعه کنید.